Waarom voel ik mij zo schuldig als ik eet?

WAAROM VOEL IK MIJ ZO SCHULDIG ALS IK EET?

“Het gaat echt al een stuk beter met mij. Het enige dat me nog dagelijks dwarszit is het immense schuldgevoel elke keer als ik iets heb gegeten. Ik eet wel gewoon waar ik zin in heb, maar dan is er steeds die stem die zegt ‘je had het ook niet kunnen eten’, of ‘dat was niet gezond’. Hoe kom ik hier van af?”

Deze vraag krijg ik heel vaak van mijn cliënten. Omdat ik dat nare gevoel zelf ook heb gekend heb ik in deze blog een aantal tips die je kunnen bevrijden van dit nare gevoel. Maar voordat ik die tips geef, vertel ik eerst iets meer over schuldgevoelens. Waarom hebben we die? En waarom zijn ze bij een eetstoornis zo sterk?

De kritische stem van de eetstoornis

Een eetstoornis gaat vaak samen met een onophoudelijke stroom aan zelfkritiek. Je bent niet oké zoals je eruit ziet, dat wat je voelt (honger) is niet oké, en de dingen die je eet zijn vaak ‘fout’. Vaak is die zelfkritiek ook aanwezig in andere aspecten van je leven. Je veroordeelt jezelf bijvoorbeeld over hoeveel geld je uitgeeft aan jezelf, hoe je je gedraagt tussen anderen, en dat je te weinig sport of beweegt. Als je je niet hebt kunnen houden aan de regels die je jezelf hebt opgelegd voel je jezelf schuldig.

“Een eetstoornis gaat vaak samen met een onophoudelijke stroom aan zelfkritiek”.

Schuldgevoel: een functionele emotie

Ook al voelt een schuldgevoel heel naar, uit evolutionair oogpunt is het een hele functionele emotie. Wanneer je jezelf schuldig voelt, voel je je verantwoordelijk voor iets wat je hebt gedaan dat niet goed is. Een schuldgevoel heeft een functie: het ze je aan tot het maken van excuses voor iets dat mogelijk door jouw toedoen niet goed is gegaan. Daarmee stelt het je in staat om relaties te herstellen, en te leren van fouten die iedereen in zijn leven wel eens maakt. Daardoor kunnen we terugkeren in onze sociale omgeving en hebben we de mogelijkheid om niet verstoten te worden door de groep, door openlijk te erkennen dat we verantwoordelijk waren voor iets dat niet goed ging.

Niet aangeboren, maar aangeleerd

Een schuldgevoel is geen natuurlijke, aangeboren emotie, zoals bijvoorbeeld blijdschap, angst of woede. Het blijkt een aangeleerde emotie, die ontstaat vanuit onze opvoeding en de maatschappij waarin we opgroeien. Het zijn de regels, normen en waarden uit onze omgeving, die we hebben verinnerlijkt. Dat proces van verinnerlijking begint al heel vroeg in de kindertijd, op momenten dat je wordt gecorrigeerd, bijgestuurd, geremd, of soms zelfs afgewezen.

“Het zijn de regels, normen en waarden uit onze omgeving, die we hebben verinnerlijkt”.

De pijn van de afwijzing

Voor een kind kan zo’n correctie een pijnlijk gevoel opleveren, zeker als dat op een niet zo sensitieve manier wordt gebracht. Stel je maar eens voor hoe je je als kind zou voelen als iemand tegen je zou zeggen: ‘je doet het niet goed’ of ‘hou eens op met huilen’.  Zo’n opmerking kan je het gevoel geven dat je niet oké bent.

Een kind gaat op zoek naar manieren om die pijn te voorkomen. Je gaat beter je best doen, je aanpassen, en bepaalde eigenschappen van jezelf wegstoppen. En alvast tegen jezelf zeggen ‘dat je het toch niet kunt’ of ‘dat je lelijk bent’. Dat is minder pijnlijk, dan als iemand anders het zegt. 

De innerlijke criticus

En daar ontstaat dan een innerlijke criticus, die jouw gedachtes gaat bepalen. En die bij een eetstoornis volop kansen ziet om jouw eetgedrag van commentaar te voorzien. De regels, normen en waarden vanuit je gezin én de maatschappij bepalen hoe je denkt over wat goed en fout is. Mogelijk heb je vroeger wel eens gehoord ‘dat je best wat kon minderen met snoepen’. En hoe vaak wordt er in de media wel niet gesproken over voeding die ‘ongezond’ is, of hoe fout het is om overgewicht te hebben.

Mijn cliënte vertelde me dat ze was opgegroeid met een jonger zusje dat (in haar ogen) in alles beter was dan zij. Dat was zó pijnlijk dat ze heel hard haar best ging doen om iets te vinden waarin ze zelf beter was. En dat bleek afvallen. Daarmee werd de pijn van het zien van de successen van haar zusje draaglijker. Het loslaten van de eetstoornis die ze hierdoor ontwikkelde, bleek erg lastig doordat ze zich ineens niet meer kon optrekken aan het goede gevoel dat het gaf. En daar kwam de innerlijke criticus ineens sterk naar voren, die kans zag om haar alsnog het gevoel te geven dat ze niks kon, ‘zelfs niet een maaltijd overslaan’.

Omdat ik vaak vragen krijg hoe je om kunt gaan met schuldgevoelens tijdens en na het eten, heb ik hieronder een aantal waardevolle tips die je kunnen helpen.

•  Luister naar je lichaam.

Besef je dat je niets FOUT doet als je eet. Je hoeft geen boete te doen, voor iets dat jouw lichaam nodig heeft. Je lichaam geeft jou door middel van hongersignalen een boodschap dat het gevoed wil worden. De ene keer heeft het zin in een voedzame maaltijd, maar soms ook in een koekje of chocolade. Bijvoorbeeld als je je wat slapjes voelt na een lange dag werk, of tijdens het leren voor een toets. In de beginfase van eetstoornisherstel herkennen sommige cliënten deze signalen nog niet zo goed, maar door bijvoorbeeld op voorspelbare tijdstippen te eten kun je de lichaamssignalen steeds beter gaan voelen.

• Maak gebruik van affirmaties.

‘Ik mag eten’, ‘mijn lichaam mag ik energie geven’, ‘ik mag iets proeven dat ik lekker vind’. Door deze zinnen voor jezelf te herhalen vooraf, tijdens of na het eten, verbind je jezelf met een andere energie. En je ontkracht de boodschap vanuit jouw innerlijke criticus dat je niet oké bent als je eet.

• Geef eten geen labels.

Stop met het gebruik van labels, zoals gezond en ongezond, of goed en fout. Een appel is niet per definitie gezonder dan een stukje chocolade. En een patatje met mayonaise niet beter of slechter dan een stamppot boerenkool. Een fout label geeft je direct een schuldgevoel. Terwijl je je kunt afvragen hoe ‘fout’ het is om jezelf van energie te voorzien, in welke vorm dan ook. Doe je er je lichaam geweld mee aan? Is het acuut dodelijk om iets te eten dat calorieën, vetten of suiker bevat? Denk gewoon: ‘dit is een appel’, en ‘dit is een patatje’. Meer is het niet.

• Eten is niet alleen voedzaam.

Behalve dat eten de functie heeft jou van energie en bouwstoffen te voorzien, heeft het ook nog andere functies. Zou je je schuldig moeten voelen over het feit dat je mee eet met jouw gezin of op een verjaardag, omdat het gezellig is om met elkaar te eten? Of zou je jezelf niet af en toe mogen troosten met een romig ijsje, of jouw favoriete baksel? Eten brengt sociale verbinding en kan stress helpen verminderen.

• Vermijd compenseren.

Iets dat jouw schuldgevoelens als geen ander in stand kan houden is het compenseren van iets dat je hebt gegeten. Echter, braken, laxeren of extra gaan bewegen zorgt er alleen maar voor dat je jezelf bevestigd dat het slecht was wat je hebt gedaan. Wat je beter kunt doen is: NIETS. Weet dat schuldgevoel een gevoel is dat kan pieken, en ook weer weggaan. Ga iets positiefs doen, zoek afleiding en probeer gebruik te maken van de positieve affirmaties hierboven.

• Probeer contact te maken met jouw eigen stem

Misschien kun je je nog herinneren wie je was voordat je voelde dat iets in jou niet goed (genoeg) was. Of voordat de eetstoornis in jouw leven kwam. Jouw authentieke zelf bestaat, al is die soms grotendeels overstemt geraakt door jouw innerlijke criticus. Kijk eens of je jouw eigen stem kunt horen. Wat zou die zeggen als je een lekker taartje hebt gegeten? Of als je twijfelt of je wel een tussendoortje mag nemen? Mogelijk voel je je dan ineens veel minder schuldig en hoor je misschien zelfs de woorden: ‘eet smakelijk, je bent het waard’.